Το Κυπριακό Δίκτυο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (CIReN) εξέτασε το σχέδιο που έχει διακηρύξει η Κυπριακή Δημοκρατία για ένταξη στη Ζώνη Σένγκεν το 2026. Είναι η διαδικασία απλώς θέμα επίτευξης τεχνικών στόχων ή μήπως η «ειδική κατάσταση» της Κύπρου φέρει πολιτικές διαστάσεις που παραμένουν ανεπίλυτες; Το CIReN πραγματοποίησε έλεγχο γεγονότων (fact-check) και εξέδωσε την ετυμηγορία του.
Ο Ισχυρισμός
«Γίνεται μια τεράστια προσπάθεια μέχρι το τέλος του 2025 από τεχνικής απόψεως. Θα έχουμε ολοκληρώσει όλα όσα πρέπει να κάνουμε ως Πολιτεία με στόχο το 2026, ακριβώς για να ενταχθεί στη Ζώνη του Σένγκεν η Κυπριακή Δημοκρατία…”
Δηλώσεις Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη, Μάιος 2025
Τα Γεγονότα
Η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, έχει νομική υποχρέωση να ενταχθεί στη Ζώνη Σένγκεν. Σήμερα, είναι το μόνο κράτος μέλος της ΕΕ που δεν συμμετέχει στη Σένγκεν, εκτός από την Ιρλανδία, η οποία επέλεξε να εξαιρεθεί ώστε να αποφύγει τη δημιουργία «σκληρού» συνόρου με το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Κύπρος υπέβαλε επίσημα αίτηση προσχώρησης στη Ζώνη Σένγκεν τον Σεπτέμβριο του 2019, και τον Ιούλιο του 2023 εντάχθηκε στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS), το οποίο επιτρέπει στα κράτη μέλη να ανταλλάσσουν σε πραγματικό χρόνο ειδοποιήσεις για θέματα ασφάλειας και ελέγχου συνόρων. Το 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε την πρόοδο της Κύπρου, σημειώνοντας ότι «λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες περιστάσεις της».
Τον Μάιο, ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης δήλωσε κατηγορηματικά ότι η Κύπρος θα ενταχθεί στη Ζώνη Σένγκεν το 2026 και ότι η κυβέρνησή του θα έχει εκπληρώσει όλες τις τεχνικές απαιτήσεις μέχρι το τέλος του 2025.
Το CIReN απευθύνθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για επιβεβαίωση και έλαβε απάντηση από την εκπρόσωπο Τύπου Φιορέλα Μπόιγκνερ, η οποία τόνισε ότι «η πλήρης συμμετοχή της Κύπρου στη Ζώνη Σένγκεν πρέπει να συνοδεύεται από τις αναγκαίες εγγυήσεις, λαμβάνοντας υπόψη την ειδική κατάσταση του νησιού», προσθέτοντας ότι αυτό περιλαμβάνει «την τήρηση των υψηλότερων προτύπων ασφάλειας της Ζώνης Σένγκεν».
«Ειδικές Περιστάσεις»
Οι επανειλημμένες αναφορές στις «ειδικές περιστάσεις» υποδηλώνουν ότι η ντε φάκτο πολιτική διαίρεση του νησιού περιπλέκει την εφαρμογή των απαιτήσεων ελέγχου συνόρων που επιβάλλει η Ζώνη Σένγκεν.
Τον Απρίλιο, ο Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούνερ, δήλωσε στον Κύπριο Ευρωβουλευτή Μιχάλη Χατζηπαντέλα ότι «η ένταξη της Κύπρου στη Ζώνη Σένγκεν απαιτεί τον δέοντα σεβασμό προς τις ειδικές περιστάσεις της και το ισχύον πλαίσιο σύμφωνα με το Πρωτόκολλο 10», αναφερόμενος στη Συνθήκη Προσχώρησης της Κύπρου στην ΕΕ, η οποία αναστέλλει την εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου στις περιοχές που δεν τελούν υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας — δηλαδή, στο βόρειο μέρος του νησιού.
Ο Μπρούνερ τόνισε ότι «η Επιτροπή είναι έτοιμη να ξεκινήσει διάλογο με την Κύπρο για το πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί [η ένταξη στη Σένγκεν], περιλαμβανομένων των ζητημάτων που αφορούν την Πράσινη Γραμμή».
Η δήλωσή του κατέστησε σαφές ότι μέχρι τον Απρίλιο, η Κύπρος δεν είχε ξεκινήσει διάλογο με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή των υποχρεώσεων του Σένγκεν που αφορούν την Πράσινη Γραμμή.
Η Πράσινη Γραμμή είναι η νεκρά ζώνη υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών που χωρίζει την Κύπρο σε δύο μέρη: το νότιο, που βρίσκεται υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας, και το βόρειο, όπου η εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου έχει ανασταλεί. Κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής λειτουργούν 9 επίσημα σημεία διέλευσης, τα οποία επιτρέπουν την διακίνηση μεταξύ των δύο πλευρών, ωστόσο η Πράσινη Γραμμή δεν θεωρείται εξωτερικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Πρωτόκολλο 10 της Πράξης Προσχώρησης της Κύπρου στην ΕΕ εξουσιοδοτεί το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καθορίζει τους όρους εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου κατά μήκος της γραμμής διαχωρισμού. Για τον σκοπό αυτό, το Συμβούλιο υιοθέτησε τον Κανονισμό για την Πράσινη Γραμμή (ΚΠΓ) τον Απρίλιο του 2004, ο οποίος καθορίζει το νομικό πλαίσιο για την ελεγχόμενη διακίνηση αγαθών και προσώπων μέσω της Πράσινης Γραμμής.
Για να διαπιστώσει αν υπήρξαν συζητήσεις εντός της κυπριακής πολιτικής ηγεσίας, το CIReN επικοινώνησε με ηγέτες κομμάτων τόσο της συμπολίτευσης όσο και της αντιπολίτευσης, οι οποίοι συμμετέχουν τακτικά στις συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου — του ανώτατου συμβουλευτικού οργάνου που απαρτίζεται από τους αρχηγούς των κοινοβουλευτικών κομμάτων και προεδρεύεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Ο Στέφανος Στεφάνου, Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ που βρίσκεται στην αντιπολίτευση, δήλωσε στο CIReN: «Από το 2021 που συμμετέχω στο Εθνικό Συμβούλιο, δεν έγινε καμία τέτοια συζήτηση». Τη δήλωση αυτή επιβεβαίωσε και ο πρόεδρος του συγκυβερνώντος κόμματος ΔΗΠΑ, Μάριος Καρογιάν, ο οποίος ανέφερε: «Το κόμμα μας απλώς ενημερώθηκε σε διμερείς συναντήσεις με την κυβέρνηση ότι προχωρά για ένταξη στη Σένγκεν».
Εν τω μεταξύ, ειδικοί εκφράζουν σημαντικές ανησυχίες σχετικά με την πολυπλοκότητα της «ειδικής κατάστασης» της Κύπρου.
Δεδομένου ότι όλα τα κράτη της Ζώνης Σένγκεν υποχρεούνται να διασφαλίζουν την αποτελεσματική επιτήρηση και έλεγχο των εξωτερικών τους συνόρων, για την Κύπρο η εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης ενδέχεται να απαιτεί ειδική παρέκκλιση ή νομική ρύθμιση σε σχέση με την Πράσινη Γραμμή — ιδίως για την αντιμετώπιση βασικών διατάξεων του κεκτημένου του Σένγκεν. Μια τέτοια παρέκκλιση ή φόρμουλα θα πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από τα 29 κράτη μέλη της Ζώνης Σένγκεν.
Επιπλέον, επειδή ο Κανονισμός για την Πράσινη Γραμμή (ΚΠΓ) απαγορεύει ρητά τους «συνοριακούς ελέγχους», ενδέχεται να απαιτείται αναθεώρησή του ώστε να εισαχθεί επιχειρησιακή εξαίρεση που να ευθυγραμμίζεται με τις απαιτήσεις του Σένγκεν. Οποιαδήποτε τέτοια τροποποίηση θα απαιτούσε πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έγκριση από το Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία.
Επί του παρόντος, οι διελεύσεις στην Πράσινη Γραμμή περιλαμβάνουν ελέγχους ταυτοποίησης, οι οποίοι είναι απλοί και ρητά δεν θεωρούνται συνοριακοί έλεγχοι, όπως προβλέπει ο Κανονισμός για την Πράσινη Γραμμή (ΚΠΓ). Οι Τουρκοκύπριοι μπορούν να διασχίζουν την Πράσινη Γραμμή είτε με επίσημα έγγραφα που εκδίδονται από την Κυπριακή Δημοκρατία είτε με εναλλακτικά έγγραφα που πιστοποιούν την κυπριακή τους ταυτότητα — περιλαμβανομένων εγγράφων που εκδίδονται από την αποσχισθείσα Τουρκοκυπριακή διοίκηση.
Από τους 168.000 Τουρκοκύπριους που έχουν γεννηθεί στην Κύπρο, περίπου 130.000 διαθέτουν επίσημα έγγραφα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ περίπου 38.000 φέρουν μόνο έγγραφα της διοίκησης του βορρά, σύμφωνα με στοιχεία που εξασφάλισε το CIReN. Επιπλέον, εκτιμάται ότι 70.000 άτομα ανήκουν σε οικογένειες μικτών γάμων, γεγονός που δημιουργεί πρόσθετες νομικές και ανθρωπιστικές επιπλοκές. Εάν η Κυπριακή Δημοκρατία μετατραπεί σε εξωτερικό σύνορο της Ζώνης Σένγκεν, η καθημερινότητα περισσότερων από 100.000 Κυπρίων θα επηρεαστεί άμεσα.
Επιπλέον, η εφαρμογή ελέγχων επιπέδου Σένγκεν αναμένεται να αυξήσει τον χρόνο εξυπηρέτησης ανά άτομο και να προκαλέσει μεγαλύτερες ουρές, ιδιαίτερα κατά τις ώρες αιχμής, όταν Κύπριοι πολίτες διακινούνται για ατομικές ανάγκες, δικοινοτική συνεργασία, εργασία ή φοίτηση. Ενδέχεται επίσης να καταστούν απαραίτητοι πλήρεις έλεγχοι σε οχήματα που διέρχονται την Πράσινη Γραμμή. Αυτές οι πρόσθετες απαιτήσεις θα μπορούσαν να απαιτήσουν την επέκταση των υφιστάμενων υποδομών, τη δημιουργία ξεχωριστών λωρίδων για διαφορετικές κατηγορίες ταξιδιωτών, την ενίσχυση του προσωπικού, καθώς και το άνοιγμα νέων σημείων διέλευσης.
Επιπλέον, οι υποχρεώσεις του Σένγκεν απαιτούν από τα κράτη μέλη να αποτρέπουν και να εντοπίζουν παράνομες διελεύσεις συνόρων, να εξετάζουν αιτήσεις ασύλου και να επιστρέφουν παράτυπους μετανάστες. Στην περίπτωση της Κύπρου, η ανεξέλεγκτη διακίνηση παράτυπων μεταναστών από το βόρειο μέρος του νησιού μέσω της Πράσινης Γραμμής, μήκους 180 χλμ, συνιστά σοβαρή επιχειρησιακή και πολιτική πρόκληση.
Ενδεικτικά, τον Μάιο του 2024, οι αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας αρνήθηκαν την είσοδο σε 142 αιτητές ασύλου – μεταξύ τους 35 παιδιά – που επιχείρησαν να διασχίσουν από τον βορρά στο νότο, με αποτέλεσμα να παραμείνουν εγκλωβισμένοι για μήνες στη νεκρή ζώνη. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ έχει δημοσίως επικρίνει την Κύπρο για την άρνηση πρόσβασης αυτών των ατόμων σε διαδικασίες ασύλου, την οποία οι κυπριακές αρχές υποστηρίζουν ότι δεν υποχρεούνται να παρέχουν.
Ο εκπρόσωπος της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (UNFICYP), Άλεμ Σαντίκ, δήλωσε στο CIReN ότι τα ζητήματα που σχετίζονται με την Πράσινη Γραμμή, στο πλαίσιο των υποχρεώσεων και της επιτήρησης του Σένγκεν, «αφορούν πρωτίστως την Κυπριακή Δημοκρατία και την ΕΕ». Πρόσθεσε ότι «μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει επίσημες διαβουλεύσεις με την UNFICYP για το ζήτημα αυτό» και υπογράμμισε ότι «η Κυπριακή Δημοκρατία διατηρεί την ευθύνη για τη λειτουργία των σημείων ελέγχου και για όλους τους ελέγχους μετανάστευσης».
Η Ετυμηγορία: Παραπλανητική
Η δήλωση του Προέδρου Χριστοδουλίδη ότι η Κύπρος θα ενταχθεί στη Ζώνη Σένγκεν το 2026 είναι παραπλανητική.
Γιατί;
Τεχνική Ετοιμότητα
Παρότι η Κύπρος έχει σημειώσει πρόοδο τα τελευταία δύο χρόνια και έχει επιταχύνει τις προσπάθειες πρόσφατα, η πρώτη πλήρης αξιολόγηση Σένγκεν είναι ακόμη σε εξέλιξη και σημαντικές συστάσεις —ιδίως για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, τις διαδικασίες επιστροφής και την έκδοση θεωρήσεων— παραμένουν ανεκπλήρωτες.
Η Αξιολόγηση Συνεχίζεται
Απαιτούνται ακόμη αποστολές επαλήθευσης και επιτόπιοι έλεγχοι. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Επιτροπή θα εκδώσει Έκθεση Αξιολόγησης Σένγκεν έως το τέλος του έτους.
Νομική και Πολιτική Πολυπλοκότητα
Η μετατροπή της Πράσινης Γραμμής σε εξωτερικό όριο με προδιαγραφές επιπέδου Σένγκεν — χωρίς να προκύψουν σοβαρές πολιτικές και νομικές συνέπειες — δεν έχει αντιμετωπιστεί από την κυβέρνηση.
Απαιτείται Ομοφωνία 29 Κρατών Σένγκεν
Ακόμη κι αν η Κύπρος ολοκληρώσει όλα τα τεχνικά κριτήρια, η πλήρης ένταξη στη Ζώνη Σένγκεν απαιτεί ομόφωνη απόφαση από όλα τα 29 κράτη-μέλη του Σένγκεν. Αυτά τα βήματα δεν θεωρούνται δεδομένα.
Συμπέρασμα
Η ένταξη στo Σένγκεν προϋποθέτει τεχνική ολοκλήρωση, νομικές ρυθμίσεις και πολιτική συναίνεση — όλα βρίσκονται ακόμη σε εκκρεμότητα.
Το γεγονός ότι μέχρι τον Ιούνιο του 2025 δεν υπάρχει καμία ένδειξη διαλόγου για το θέμα των συνόρων και της Πράσινης Γραμμής καθιστά τη δήλωση του Προέδρου παραπλανητική, καθώς υπερεκτιμά την ετοιμότητα της Κύπρου και υποβαθμίζει τις σοβαρές, άλυτες νομικές και πολιτικές προκλήσεις.
Το παρόν πρόγραμμα υποστηρίζεται από το European Media and Information Fund (EMIF). Την αποκλειστική ευθύνη για οποιοδήποτε περιεχόμενο που υποστηρίζεται από το EMIF φέρουν οι συντάκτες του προγράμματος και αυτό ενδέχεται να μην αντανακλά κατ’ ανάγκην τις θέσεις του EMIF και των εταίρων του Ταμείου, του Ιδρύματος Calouste Gulbenkian και του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου.
